آشنایی کامل با پمپ ترمز خودرو ( اجزا + نحوه عملکرد + علائم خرابی )
پمپ‌ترمز قطعه‌ای است که در سیستم ترمز خودرو به کار گرفته می‌شود و وظیفه‌ی این قطعه به‌صورت‌کلی، کمک به کاهش سرعت خودرو است. ممکن است که در بعضی از اوقات، ما به تدریج یا اینکه به‌یکباره و ناگهانی سرعت خودروی خود را کاهش دهیم. در هر دو حالت، این قطعه‌ی پمپ ترمز است که به کمک ما می‌آید و مانع برخورد خودرو با محیط بیرونی می‌شود. پمپ ترمز این کار مهم را با تبدیل نیروی مکانیکی به فشار هیدرولیک انجام می‌دهد.
ما در ادامه‌ی این مقاله از کارنوگن به توضیح بیشتری در رابطه با پمپ ترمز خودرو و مسائل مرتبط با آن می‌پردازیم. پمپ ترمز از عناصر کلیدی سیستم ترمز خودروی ما محسوب می‌گردد، به‌همین‌دلیل آگاهی بیشتر از آن، برای حفظ ایمنی خودرو و سرنشینان آن، مسأله ای ضروری است.
پمپ ترمز خودرو چیست؟
وظیفه‌ی اصلی پمپ ترمز، پمپاژ یا فشرده‌کردن مایع درونش و حفظ میزان فشاری است که باید به صورت استاندارد در سرتاسر مدار هیدرولیکی خودرو جریان داشته باشد. شاید این تعریف کمی برای شما مبهم باشد اما در ادامه آن را ساده‌تر بیان خواهیم کرد.
شما وقتی در حال رانندگی با خودروی خود هستید، قطعاً بنا به مسیری که می‌روید، نیاز می‌گردد تا پای خود را روی ترمز ماشین خود قرار دهید؛ هنگامی که این کار را انجام می‌دهید، یک نیروی مکانیکی ایجاد کرده و این نیرو را به پیستون پمپ ترمز انتقال می‌دهید. با انتقال این نیرو، مایع هیدرولیک فشرده می‌گردد.
هم‌زمان‌که مایع هیدرولیک فشرده شده است، به سمت پیستون کالیپر ترمز حرکت می‌کند و به آن می‌رسد. شاید بپرسید که چرا این اتفاق می‌افتد؟ زیرا با این کار، لنت های ترمز خودروی شما در برابر دیسک ترمز قرار گرفته و نیروی ترمز مورد نیاز تولید می‌گردد.
تصویر زیر حالت شماتیک پمپ ترمز خودرو و اجزای تشکیل دهنده‌ی آن است. این تصویر به درک بهتر شما از این قطعه کمک شایانی می‌کند.
طبق تصویر بالا، هنگامی‌که مایع از طریق مخزن روغن داخل پمپ ترمز قرار می‌گیرد، با فشاردادن پدال ترمز، پیستون شروع به فشرده‌سازی مایع داخل می‌کند و پس از اینکه پا را از روی پدال برداریم، پیستون به حالت اولیه خود باز‌می‌گردد. برگشت به حالت اولیه توسط فنری است که در داخل پمپ ترمز تعبیه شده است.
تا اینجا با پمپ ترمز و نحوه عملکرد آن در خودرو به ساده‌ترین حالت ممکن آشنا شدیم.
انواع پمپ ترمز خودرو
پمپ ترمز در خودروهای مختلف، ممکن است که شکل های متفاوتی نسبت به یکدیگر داشته باشند؛ اما نکته‌ای که اهمیت دارد این است که کارکرد همه‌ی آنها تقریباً یکسان است.
به‌طور‌کلی 2 نوع پمپ ترمز وجود دارد:
پمپ ترمز تکی ( تک مداره یا تک محفظه ) و پمپ ترمز پشت‌سر‌هم (دو‌مداره یا دومحفظه ).
پمپ ترمز تک محفظه ( یا تک مداره)
پمپ های ترمز تکی یا تک محفظه، مایع خود را از داخل مخزن روغن دریافت می‌کنند و با تأمین این مایع به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این مایع از داخل سیلندر اصلی عبور می‌کند. در این سیستم، هنگامی‌که ما پای خود را بر روی پدال ترمز می‌گذاریم، قطعه‌ی پیستون است که وظیفه‌ی اصلی تأمین نیروی هیدرولیک موردنیاز این سیستم را بر‌عهده می‌گیرد؛ و وقتی که پا را از روی پدال بر‌می‌داریم، همانند تصویر اول، پیستون به‌وسیله‌ی فنر به حالت اولیه خود باز می‌گردد.
اجزای تشکیل دهنده پمپ ترمز تک محفظه خودرو ( یا تک مداره )
پمپ ترمز تک محفظه یا تک مداره خودرو از قطعاتی تشکیل شده است که حالت شماتیک آن را می‌توانید در تصویر زیر مشاهده کنید.
هر کدام از اعدادی که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، بیانگر نام یک قطعه است که به ترتیب در فهرست زیر برای شما آورده‌ایم:
1) سیلندر
2) شیر دو کاره
3) لاستیک اولیه
4) پیستون
5) لاستیک ثانویه
6) اینسورنس
7) پوشش گرد و غبار
8) مخزن
9) درگاه خروجی مایع سیال
10) میله فشار
11) محفظه
12) سوراخ تساوی
13) محفظه
پمپ ترمز دومحفظه ( یا دو‌مداره یا پشت‌سر‌هم )
پمپ‌ترمز دومحفظه یا دو‌مداره از دو پیستون تشکیل شده است که این دو پیستون دقیقاً پشت‌سر‌هم قرار گرفته‌اند. این نوع از پمپ ترمز خودرو مزایای بیشتری نسبت به پمپ ترمز تک محفظه دارد.
در پمپ‌ترمز دو‌مداره به این دلیل که دو پیستون در مدارهای جدا از هم تعبیه شده‌اند و هر مدار، بر یک جفت رینگ نظارت دارد و آن‌را هدایت می‌کند، ترمزگیری خودرو با کیفیت و بهبود بهتری همراه خواهد بود. مزیت دیگر دو‌مداره بودن پمپ ترمز این است که هنگامی‌که یکی از مدارها با نقص همراه باشد و وظیفه‌ی خود را به درستی انجام ندهد، مدار دیگر به فعالیت خود ادامه می‌دهد تا بتواند خودرو را متوقف نماید.
اجزای تشکیل دهنده پمپ ترمز دو محفظه خودرو ( یا دو‌مداره )
یک‌سری از قطعات در انواع پمپ ترمزها مشابه هم هستند و یک سری با یکدیگر فرق دارند؛ حال به شرح قطعات و اجزای تشکیل دهنده پمپ ترمز دو محفظه یا دو‌مداره بر اساس تصویر ذیل می‌پردازیم:
1) پیستون اولیه
2) پیستون ثانویه
3) پیچ مونتاژ پیستون اولیه و نگهدارنده جعبه تعیین موقعیت فنر.
4) هدایت‌کننده‌ی فنر بازگشت پذیر
5) فنر بازگشت‌پذیر اولیه
6) فنر بازگشت پذیر ثانویه
7) واشر قفل مدار اولیه و کاپل اولیه
8) واشر قفل مدار ثانویه و کاپل اولیه
9) طاق ثانویه و مدار اولیه
10) طاق ثانویه و مدار ثانویه
11) فلنج آب بندی بین مدار اولیه و ثانویه
12) پیچ و واشر مسی
13) توقف دهنده پیستون ثانویه
14) گیره و واشر توقف دهنده
سه حالت هشداری برای تعویض پمپ ترمز خودرو (علائم خرابی پمپ ترمز)
عده‌ای از مالکان خودرو بر این باورند که نیازی به آشنایی به قطعات خودرو و علائم خرابی آنها نیست؛ زیرا که کارشناسان فنی در این مواقع حضور دارند و تخصص آنها هم بهتر است و دیگر نیازی به صرف وقت و یادگیری در این مورد نیست. این درست است که نیازی به یادگیری بسیار جزئی و دقیق تمام قطعات خودرو نیست، اما اگر هنگامی‌که شما در حال رانندگی هستید و خودروی شما در طول مسیر به مسأله ای برخورد کند، اگر دانش حداقلی در این زمینه نداشته باشید، می تواند منجر به افزایش هزینه های مترتب شما برای تعمیر خودرو گردد.
به‌طور‌مثال اگر شما آگاهی و دانشی کلی در زمینه سیستم ترمز خودروی خود داشته باشید، می‌توانید با تشخیص اینکه چه زمانی این سیستم دچار عیب و نقص شده‌است، هم از بروز عیب ها و هزینه های بزرگ‌تر و بیشتر جلوگیری کنید و هم ایمنی خود را در برابر تصادفات حفظ کنید.
یکی از اصلی‌ترین قطعات سیستم ترمز خودروی ما، پمپ ترمز است؛ این قطعه هنگامی که معیوب می‌گردد، اثراتی را در نحوه عملکرد خودروی خود مشاهده می‌کنیم و می بایست از آنها آگاه شویم تا بتوانیم از بروز خطرات و هزینه های بیشتر جلوگیری کنیم.
دلایل مختلفی برای تعویض پمپ ترمز خودرو وجود دارد که در این مقاله به 3 حالت مهم آن اشاره می‌کنیم.
حالت اول: فرورفتگی پدال ترمز
زمانی‌که از پدال ترمز استفاده می‌کنیم، اگر حالتی توخالی یا نرم یا اسفنجی داشته باشد و ما از اینکه پای خود را روی پدال می گذاریم، حسی جدید و عجیب نسبت یه استفاده‌ی قبلی از این قطعه داشته باشیم، قطعه پمپ ترمز به احتمال زیاد دچار نقص و یا عیب شده است. در این حالت باید این قطعه بررسی گردد تا در صورت نیاز تعمیر و یا تعویض گردد.
حالت دوم: پدال ترمز به حالت اولیه خود باز نمی‌گردد
در هنگام رانندگی، زمانی‌که از پدال ترمز استفاده می‌کنیم، ماهیت پدال ترمز حالتی انعطاف پذیر و برگشت پذیر دارد و در زمانی‌که پدال ترمز سالم باشد، به حالت اولیه خود بر‌می‌گردد؛ اما اگر پای خود را روی پدال ترمز قرار دادید و احساس کردید که به حالت اولیه‌ی خود باز‌نمی‌گردد و در همان حالت مانده است، احتمال دارد که پمپ ترمز خودروی ما معیوب شده باشد.
حالت سوم: روغن ترمز کثیف یا کم شده است
علاوه بر پدال ترمز، روغن ترمز نیز به تشخیص خرابی یا نقص پمپ ترمز خودروی ما کمک خواهد کرد. دو حالت احتمالی برای روغن ترمز خودرو وجود دارد. حالت اول اینکه روغن ترمز کثیف شده باشد و حالت دوم اینکه روغن ترمز در اثر نشت، هدر رفته باشد.
اگر پمپ ترمز فرسوده شده باشد، ممکن است که که درزگیرهای آن به دلیل فرسودگی دچار خرابی شده باشند. این حالت می‌تواند روغن ترمز خودرو را کثیف و ناخالص کند. در عین حال ممکن است که پمپ ترمز نشتی داشته باشد که در این‌صورت موجب می‌گردد که روغن ترمز هدر رود و به پایین‌ترین سطح خود برسد. که در هر دو‌حالت ما باید هوشیار و سریع نسبت به رفع مسأله اقدام نماییم.
تعمیر یا تعویض پمپ ترمز خودرو
زمانی‌که قطعه ای از خودرو معیوب می گردد، سوال اساسی و همیشگی مالک خودرو این است که آیا باید این قطعه تعمیر شود یا تعویض گردد؟ پاسخ به این سوال برای هر قطعه خودرو با توجه به شرایط آن متفاوت است.
برای تصمیم‌گیری در خصوص تعویض یا تعمیر یک قطعه، باید به دو نکته توجه کرد:
1) میزان اهمیت و حساسیت این قطعه در خودرو به چه میزان است؟
بعضی از قطعات خودرو، به سبب اینکه امنیت خودرو و سرنشینان آن‌را در برابر تصادفات و آسیب های بیرونی تأمین می‌کنند، باید با حساسیت بیشتری در رابطه با تعمیر یا تعویض آنها صحبت کرد. قطعه پمپ ترمز در این مقوله جای می‌گیرد. قطعه پمپ ترمز بخشی اساسی از سیستم ترمز خودروی ما محسوب می‌گردد. سیستم ترمز مهم ترین بخش یک خودرو است و شرکت های خودروسازی در طی سالیان گذشته در سراسر جهان، همواره در پی ارتقاء و بهبود سیستم ترمز خودرو بوده‌اند.
2) هزینه تعمیر و تعویض قطعه معیوب با قطعه سالم به چه میزان است و چقدر تفاوت دارد؟
قیمت بعضی از قطعات خودرو مثل سرسیلندر بالاست و مسلماً هزینه تعویض این قطعه با تعمیر آن بسیار اختلاف دارد و ترجیح مالک خودرو در وهله‌ی اول، تعمیر این نوع از قطعات است. اما قیمت تعمیر و تعویض برخی از قطعات مثل پمپ ترمز خودرو، اختلاف چندانی ندارد و از طرفی هم قیمت قطعه نو آن در اکثر خودروهای موجود در بازار ایران بالا نیست؛ پس منطقی است که ترجیح اول مالک خودرو، تعویض پمپ ترمز باشد نه تعمیر آن.
پس اگر بخواهیم به‌طورخلاصه اشاره کنیم، توصیه می گردد که ترجیح بر تعویض پمپ ترمز معیوب با پمپ ترمز نو باشد و از تعمیر آن چشم‌پوشی کنید.
جمع بندی
در این مقاله از کارنوگن، به صورت نسبتاً کاملی به انواع، نحوه عملکرد، علائم خرابی، تعویض و تعمیر پمپ ترمز اشاره کردیم. سعی کردیم تا با ساده‌سازی مفاهیم خودرو، درک خوبی از قطعه پمپ ترمز خودرو پیدا کرده باشید. اگر نکته‌ای از این قطعه مهم را می‌دانید، خوشحال می‌شویم که نظرات ارزشمند خود را برای ما در پایین یادداشت کنید تا به افزایش سطح آگاهی همدیگر کمک کنیم.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
